Wat mogen we verwachten van de vaccins van de eerste generatie tegen SARS-CoV-2?

Volgens prof. Malik Peiris en prof. Gabriel Leung zal een eerste generatie vaccins waarschijnlijk eind 2020 - beegin 2021 zijn goedgekeurd. In hun editorial in de Lancet (1) waarvan we hier de essentie weergeven, waarschuwen ze voor te hooggespannen verwachtingen. Die vaccins zullen niet zozeer een ‘miraculeuze’ oplossing bieden, maar lijken veeleer een middel om samen te leven met het virus.

Volgens de WGO bevinden amper een jaar nadat SARS-CoV-2 is uitgebroken in China ongeveer veertig vaccins zich in het stadium van klinische evaluatie bij mensen. Bijgevolg is het mogelijk dat er vanaf 2021 diverse types vaccins naast elkaar bestaan, met verschillende technologieën en een andere doeltreffendheidsgraad. Er blijven nog veel vragen onbeantwoord, zowel wat de immunologie, de distributie als de veiligheid - vooral op lange termijn - betreft van deze potentiële vaccins die in een recordtijd zijn ontwikkeld.

Het risico is reëel dat druk uit politieke en economische hoek om snel een vaccin tegen SARS-CoV-2 op de markt te brengen, leidt tot het grootschalig uitrollen van een vaccin dat in werkelijkheid maar weinig doeltreffend is, bijvoorbeeld omdat een studie met ontoereikende power een misleidend veelbelovend resultaat oplevert.

Het uitrollen van een weinig doeltreffend vaccin zou de covid-19-pandemie zelfs kunnen verergeren als de autoriteiten ten onrechte denken dat dit het risico sterk verkleint, of als gevaccineerde personen ten onrechte denken immuun te zijn en daardoor de andere maatregelen om de epidemie onder controle te houden minder naleven (2).

Bescherming

Hoe groot is de bescherming tegen de infectie en de verlaging van de overdracht? Uitgaand van een reproductiecijfer van 4 en rekening houdend met de dispersiefactor (belang van de rol van superverspreiders) schatten de auteurs dat 25 à 50% van de bevolking geïmmuniseerd zou moeten zijn tegen het coronavirus om te hopen de verspreiding te kunnen indijken.

Bovendien beveelt de WGO aan dat kan worden aangetoond dat de vaccins het risico om de ziekte op te lopen met minstens 50% doen dalen (voldoende nauwkeurig om te besluiten dat de reële doeltreffendheid van het vaccin meer dan 30% bedraagt). In de praktijk wordt in studies naar covid-vaccins voornamelijk de preventie van een virologisch bevestigde ziekte onderzocht, niet de infectie of de overdracht.

Antistoffen

Uit vaccinatiestudies met apen blijken de symptomen en de virale belasting af te nemen in de onderste luchtwegen, maar niet in de bovenste (wat vragen doet rijzen over de besmettelijkheid). Bovendien zijn er gevallen gemeld van (virologisch) bevestigde herinfectie met SARS-CoV-2 bij personen die al eerder besmet werden, maar de omvang van die herinfectie is niet goed bekend en we weten niet of herinfectie gepaard gaat met secundaire verspreiding.

Volgens de auteurs pleiten verschillende argumenten voor bescherming als gevolg van neutraliserende antilichamen. Welke aanvullende rol mucosale immuniteit en celgemedieerde cytotoxiciteit die gepaard gaat met antilichamen en T-lymfocyten, spelen in de natuurlijke of passieve immunisatie is niet duidelijk.

Het is bekend dat de verworven bescherming tegen het coronavirus dat een gewone verkoudheid veroorzaakt vaak verdwijnt na minder dan een jaar. MERS-CoV, dat verwant is aan SARS-CoV-2, kan dromedarissen, natuurlijke dragers van dit virus, herinfecteren, terwijl een eerdere infectie de overdracht van het virus niet lijkt te verhinderen.

Groepsimmuniteit

Op basis van deze bevindingen mogen we volgens de auteurs niet veronderstellen dat de vaccins tegen SARS-CoV-2, ook al zouden ze doeltreffend de ernst van de ziekte verminderen, in gelijke mate de overdracht van het virus zullen beperken. De hoop dat de dankzij het vaccin verkregen immuniteit van de bevolking (groepsimmuniteit) een terugkeer naar ‘het normale leven van voor covid-19’ mogelijk zal maken, rust misschien op illusoire hypotheses…

Wie behoort tot de doelgroep? Volgens de basisstrategie zijn de vaccins bestemd voor personen met een hoog risico op ernstige morbiditeit of op mortaliteit. Hierbij kunnen we ons afvragen of vaccins die doeltreffend zijn bij gezonde jongvolwassenen dat ook zijn bij kwetsbare groepen. Griepvaccins zijn minder doeltreffend in oudere dan in jongere populaties, deels wegens de immunosenescentie.

Anderzijds is het coronavirus niet belast met de ‘antigene erfzonde’ van de griepvaccins, die het gevolg is van opeenvolgende infecties met nauw met elkaar verwante antigene stammen of van vaccinaties daartegen (als mensen besmet worden met een nieuwe griepvirusstam maken ze antilichamen aan tegen de oude virusstammen, ten koste van de respons op de nieuwe, beschermende antigene determinanten) (3). Helaas, en om verschillende redenen, worden ouderen blijkbaar uitgesloten van alle vaccinstudies (4).

Vaccinscepticisme

Bij dit eerste criterium voegt de National Academy of Medicine (VS) nog het persoonlijke risico van besmet te zijn en de negatieve maatschappelijke impact als gevolg van de infectie. Met het oog daarop zouden meer bepaald beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg en leerkrachten behoren tot de prioritaire groepen. Andere fundamentele criteria zijn gelijke behandeling, wegwerken van de ongelijkheid in de gezondheidszorg, rechtvaardigheid en transparantie.

Overigens zullen de besluitvormers zich moeten hoeden voor de potentiële impact van het vaccinscepticisme. Het risico bestaat dat de bevolking zijn vertrouwen nog meer verliest door mogelijke fouten, zoals te haastig toegekende goedkeuringen.

Vrijheid

SARS-CoV-2 treft de hele wereld en als de vaccinatie niet in alle landen op dezelfde wijze wordt toegepast, kan een te vroeg toegestane vrijheid om te reizen een nieuwe verspreiding van de infectie in de hand werken. Geen enkel land kan echt gerust zijn zolang de hele wereld niet gevaccineerd is.

Dit artikel, dat louter wil waarschuwen voor te hooggespannen verwachtingen, mag ons echter niet doen twijfelen aan het nut van de vaccins die eraan komen. In se zullen de vaccins tegen SARS-CoV-2, als ze doeltreffend de morbiditeit en de mortaliteit in de hoogrisicogroepen kunnen verlagen, een belangrijke rol spelen, ongeacht de impact op de overdracht en de immuniteit van de populatie. En als het mogelijk is om hoogrisicopopulaties te beschermen via vaccinatie, kunnen de controlemaatregelen voor covid worden aangepast, wat onze vrijheid alleen maar ten goede kan komen.

Referenties

1.  Peiris M, Leung GM. Lancet 2020. DOI:https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)31976-0.

2.  Krause P, et al. The Lancet 2020. DOI:https://doi.org/10.1016/ S01406736(20)318213.

3.  Kim JH, et al. J Immunol 2009;183:3294-301.

4.  Helfand BKI, et al. JAMA Intern Med 2020;180:1546-9.

U wil op dit artikel reageren ?

Toegang tot alle functionaliteiten is gereserveerd voor professionele zorgverleners.

Indien u een professionele zorgverlener bent, dient u zich aan te melden of u gratis te registreren om volledige toegang te krijgen tot deze inhoud.
Bent u journalist of wenst u ons te informeren, schrijf ons dan op redactie@rmnet.be.